‘Beloon jezelf als je gezond bezig bent’

Gezonder leven? Volgens hersenprofessor Victor Lamme begint het bij het brein. Zijn conclusie: overwogen keuzes en goede voornemens werken niet, want het brein is altijd gericht op de korte termijn, op beloning en straffen. “Als je echt je gezondheid wilt aanpassen, moet je dáármee geen experimenteren.”

De vrije wil bestaat niet: elk mens handelt op basis van emoties, gevoed door waarnemingen. Dat is een stelling die Victor Lamme, hoogleraar cognitieve neurowetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, in de media met regelmaat verdedigt. “Hersenscans voorspellen beter ons gedrag dan dat we zelf kunnen doen”, meent hij.

Handelen op basis van rationele, weloverwogen beslissingen sluit hij pertinent uit. “In dat idee hebben we lange tijd geloofd, maar er zijn talloze voorbeelden waaruit anders blijkt. Iets in ons brein heeft het voor het zeggen, maar het is zeker niet de rationele denker zoals we zouden willen of vaak denken. Die komt pas om de hoek kijken wanneer we een handeling hebben verricht.”

Sexy superfoods
Als deze theorie klopt, is het dan wel mogelijk om invloed te hebben op ons ongezonde leefgedrag en dat te veranderen? Een goede vraag, vindt Lamme. “Wie gezond gedrag wil stimuleren moet drie dingen doen”, legt de professor uit. “Inspelen op beloning, inspelen op angst en sociaal bewijs leveren. Alle drie zo concreet mogelijk.” Als voorbeeld noemt hij de hype rond superfoods. “Feitelijk doen goji-bessen en quinoa niet zo heel veel anders dan hun ‘gewone’ soortgenoten. Omdat we denken dat we daarmee supergezond eten, en daar direct profijt van hebben, kopen we die producten.” En, heel belangrijk: we zien en horen dat anderen dat óók doen. “Mensen imiteren alom – ik ken bijna niemand die in een leeg restaurant gaat zitten. Zo werkt het ook met de aanschaf van gezonde producten. De voedselindustrie kan onze ratio prikkelen met honderden pagina’s wetenschappelijk bewijs, maar als onze hippe buurvrouw superfoods koopt, is dat veel overtuigender. Het eten van superfoods is ineens spannend, leuk en sexy.”

Positief denken
Toch geeft het ene brein niet dezelfde reactie als het andere brein. Dat verschil is ook terug te vinden in de manier waarop mensen omgaan met gezondheid en ziekte. “Soms wordt er tegen een kankerpatiënt gezegd: wanneer je positief denkt, is er een grotere kans op het aanslaan van een chemokuur. Dat is echt onzin, want iets als ‘positief denken’ is juist grotendeels genetisch bepaald. Je kunt niet uit jezelf ineens positief gaan denken.” Lamme vindt de opmerking zelfs aanmatigend te noemen. “Alsof iemand die niet positief genoeg denkt, onvoldoende tegen zijn ziekte vecht.’ De genetische bepaling ziet Lamme ook in andere problemen die met gezondheid te maken hebben. Bijvoorbeeld hoe mensen reageren op kleine kwaaltjes, maar ook in de gevoeligheid voor stress. “Als je minder stress ervaart en je lekker in je vel zit, dan werkt je immuunsysteem ook beter. Daardoor ben je minder vatbaar voor ziektes.”

Goede voornemens
In goede voornemens gelooft de hoogleraar niet. “Duizenden mensen zeggen gezonder te gaan leven, pondjes te verliezen of te stoppen met roken. Maar vaak komt er niets van.” Wie kijkt naar de werking van het menselijk brein, snapt dit direct. “Goede voornemens zijn vaak langetermijndoelen, terwijl ons brein is getraind voor de korte termijn. Ons brein is een leermachine. Doen we iets goed, dan wordt een stimulerend signaal vanuit het beloningssysteem verzonden. Dat signaal zet ons aan tot nieuw gedrag. Dreigen we iets verkeerds te doen, dan wordt ons angstsysteem aangewakkerd.” Het doel ‘gezond leven’ is voor veel mensen te abstract. “Nemen we ons dus voor om gezond te leven, dan wakkeren we niet direct ons angst- of beloningscentrum aan. Goede voornemens zien we dus nauwelijks terug in veranderd gedrag.”

Ongezond eten
Wie een sluitend antwoord wil op de vraag of hij of zij gezondheidsgedrag kan veranderen, zou eigenlijk een hersenscan moeten laten doen, bepleit de neuroloog. “Uit hersenonderzoek weten we nu al wie kan stoppen met roken en wie niet. Het zou heel zinvol zijn wanneer de mensen bij Stivoro hun campagnes onder de MRI-scan zouden testen. We kunnen dan zien of en welk effect er zal volgen.” Een hersenscan meet de activiteit van diverse centra in het brein bij het zien van verschillende plaatjes, zoals ongezond eten. “De ene persoon zal daar veel negatiever op reageren dan de andere. Dat zou handig zijn voor mensen met obesitas: je weet dan direct welk dieet kan aanslaan en welk niet.”

Bron: ONVZ